Napomena: Izrazi „narcis” i „psihopata” ne koriste se u kliničkoj praksi, već predstavljaju u svakodnevnom jeziku odomaćene termine za dva poremećaja ličnosti: narcistički i antisocijalni. U naslov smo stavili kolokvijalne verzije, radi jednostavnije komunikacije.
Poremećaji ličnosti, onako kako ih opisuje DSM-5 (dijagnostički i statistički priručnik za mentalne poremećaje), predstavljaju nefleksibilne i maladaptivne obrasce ponašanja, misli i osećanja. Osim toga, oni su povezani sa patnjom i nefunkcionalnošću. Ipak, poremećaji ličnosti se međusobno mogu veoma razlikovati, i to po bitnim kriterijumima. U svom radu objavljenom u martu 2019. u „Žurnalnu kliničke psihologije” (Journal of Clinical Psychology), istraživači Stenton i Cimerman ispituju zajedničke i jedinstvene karakteristike dva ovakva poremećaja: narcističkog i antisocijalnog.
Šta je narcistički poremećaj ličnosti?
DSM-5 navodi da pojedinci koji zadovoljavaju kriterijume za narcistički poremećaj ličnosti imaju doživljaj više vrednosti, arogantni su, smatraju sebe posebnim i važnijim od drugih ljudi, iskorišćavaju druge, imaju veliku potrebu da im se dive, zavidni su i opsednuti fantazijama o neizmernoj moći.
Učestalost ovog poremećaja ličnosti (na američkoj populaciji) procenjuje se na 1% u okviru opšte populacije, dok se opseg njegove prevalence procenjuje na od 0 do 6%. Muškarci su nešto skloniji ovom poremećaju od žena.
Šta je antisocijalni poremećaj ličnosti?
Ljudi sa antisocijalnim poremećajem ličnosti skloni su da ne poštuju pravila (bilo da su u pitanju zakoni, ili društvene norme) i da povređuju prava drugih ljudi. Skloni su obmanjivanju, manipulaciji, impulsivnosti, agresivnosti, neodgovornosti i nedostatku kajanja za svoje ponašanje. Opseg pojave ovog poremećaja procenjuje se od 0,2 do 3,3% (takođe na američkoj populaciji). Antisocijalni poremećaj ličnosti češće se javlja kod onih koji zloupotrebljavaju alkohol i droge, među zatvorenicima i onima koji su pogođeni negativnim društvenim faktorima (kao što je, na primer, siromaštvo).
Antisocijalni poremećaj ličnosti se sa godinama može „umiriti”, ali to i dalje ne znači da oni koji ga imaju ne doživljavaju teškoće u međuljudskim odnosima.
Sličnosti
Narcistički i antisocijalni poremećaj ličnosti imaju dosta toga zajedničkog: nedostatak empatije, sumnju u namere drugih ljudi i plitkost u emocionalnoj obradi. Osim toga, skloni su surovom ponašanju, nemilosrdnosti i iskorišćavanju drugih.
Razlike
DSM-5 pravi razliku između antisocijalnog i narcističkog poremećaja, sa napomenom da narcistički obično nije povezan sa istorijom kriminalnog ponašanja u odraslom dobu ili poremećaju ponašanja u detinjstvu. Pored toga, narcistički poremećaj ličnosti u manjoj meri je povezan sa agresivnošću, impulsivnošću i obmanjivanjem, što su karakteristike koje se više odnose na antisocijalni poremećaj ličnosti.
Još jedan način da se ova dva poremećaja razlikuju je u tome da pojedinci sa antisocijalnim poremećajem ličnosti ne zahtevaju divljenje (niti su zavidni spram drugih ljudi) u onoj meri u kojoj su to pojedinci sa narcističkim poremećajem ličnosti.
Šta kaže istraživanje?
U pomenutom istraživanju Stentona i Cimermana, autori su krenuli od hipoteze da su nesmotrenost i impulsivnost (kao crte povezane sa dezinhibicijom) jedinstvene za antisocijalni poremećaj ličnosti, dok su one crte koje oslikavaju potrebu za privlačenjem pažnje i grandioznošću „rezervisane” za narcistički poremećaj ličnosti.
Kako bi testirali svoje hipoteze, koristili su uzorak od 2.149 ispitanika (40% muških i 60% ženskih), pri čemu su 90% uzorka činili belci (4% Afroamerikanci, 3% Latinoamerikanci i 2% ostalih). Prosečna starost ispitanika iznosila je 39 godina.
Od ukupno 2.149 ispitanika, 2% (40 pojedinaca) zadovoljilo je kriterijume za narcistički poremećaj ličnosti, dok je takođe 2% (41 pojedinac) zadovoljilo kriterijume za antisocijalni.
Nakon obrade rezultata, prvi nalazi ukazali su na snažno preklapanje između crta koje definišu oba ova poremećaja, kao što su impulsivnost, grandioznost i hladnokrvnost.
Ovo preklapanje značajno toliko da su autori zaključili da narcistički i antisocijalni poremećaji ličnosti možda uopšte nisu odvojeni poremećaji, već „indikatori šireg eksternalizujućeg spektruma”, i da dele karakteristike kao što su impulsivnost i antagonizam sa drugim poremećajima u okviru tog spektra.
Dalje, u kontekstu razdvajanja narcističkog i antisocijalnog poremećaja, rezultati su pokazali da faktori „nedruštveno ponašanje” i „agresija usmerena ka spolja” karakterišu antisocijalni poremećaj ličnosti, dok „viđenje sebe kao osobu visokog statusa” i kao „posebnu” opisuje narcističku ličnost.
Da pojednostavimo: oba poremećaja ličnosti karakteriše tendencija da se iskorišćavaju ljudi. Povlašćenost i arogancija pripadaju više narcističkom poremećaju, dok se agresivnost, posebno udružena sa kriminalnom istorijom, u većoj meri povezuje sa antisocijalnom poremećajem ličnosti.
Reference:
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
Dhawan, N., Kunik, M. E., Oldham, J., & Coverdale, J. (2010) Prevalence and treatment of narcissistic personality disorder in the community: a systematic review. Comprehensive Psychiatry, 51, 333–339.
Paris, J. (2003). Personality disorders over time: Precursors, course, and outcome. Journal of Personality Disorders, 17, 479-488.
Stanton, K., & Zimmerman, M. (2019). Unique and shared features of narcissistic and antisocial personality disorders: Implications for assessing and modeling externalizing traits. Journal of Clinical Psychology, 75(3), 433-444.
Autor: Araš Emamzade Izvor: Psychology Today Prevod i adaptacija: Ina Borenović
